[COLUM]: Drie belangrijke mythes rond de financiële crisis en hoe het anders kan.

Afgelopen dins­dag mocht ik o.lv. Mir­jam de Rijk deel­ne­men aan het event in Pakhuis de Zwi­jger over ‘De cri­sis is voor­bij. Toch? ’ (zie hier). Hieron­der volgt op veler ver­zoek mijn col­umn getiteld ’ Drie belan­grijke mythes rond de finan­ciële cri­sis en hoe het anders kan’.

Een aan­tal zaken valt me op als ex-​bankier bij ABN Amro met 26 jaar ervar­ing in de finan­ciële sec­tor en als weten­schap­per. En daar wil ik het in deze col­umn met u over hebben. Daar­bij komen drie belan­grijke mythes rond de finan­ciële cri­sis aan de orde, gevolgd door een aan­tal con­crete maa­trege­len om het finan­ciële sys­teem in Ned­er­land fun­da­menteel te veran­deren. Zoals een goed weten­schap­per betaamd, begin ik eerst met mijn defin­i­tie van wat het finan­ciële sys­teem eigen­lijk is.

Wat is het finan­ciële systeem?

Als bedri­jf­skundige beschouw ik het finan­ciële sys­teem als het geheel van belanghebben­den in en rond de finan­ciële sec­tor. Dit betekent dat naast man­agers en medew­erk­ers die bij banken werken, ook klanten, toezichthoud­ers, ambtenaren op min­is­ter­ies, politici, externe adviseurs, accoun­tants, weten­schap­pers en finan­ciële jour­nal­is­ten wat mij betreft tot het finan­ciële sys­teem behoren. Deze defin­i­tie sluit trouwens goed aan op mijn dagelijkse ervarin­gen bij ABN Amro. Zo wor­den b.v. in de prak­tijk besluiten nooit zelf­s­tandig door indi­viduen als Groenink genomen. Ze wor­den sterk beïn­vloed door ontwik­kelin­gen van buite­naf zoals wet– en regel­gev­ing en niet zelden genomen op advies van duurbe­taalde externe adviseurs. Hoe dat sys­teem in de prak­tijk werkte en werkt kun je goed lezen in het ver­haal ‘Alle­maal aan de tiet’ in ‘Dag­boek van een bankier’.

Wat is het prob­leem eigen­lijk?

Als je iets wilt veran­deren, moet je eerst het prob­leem goed beschri­jven. Om ver­vol­gens aan te geven wat je een gewen­ste oploss­ingsricht­ing vindt en waarom. En daar gaat het vaak al mis. De menin­gen over wat het prob­leem nu eigen­lijk was of is en over de oorza­ken van de finan­ciële cri­sis lopen sterk uiteen. Er is tot op de dag van van­daag geen echte open dis­cussie mogelijk over de gewen­ste nieuwe sit­u­atie. En een brede inhoudelijke dis­cussie over mogelijke prak­tis­che oplossin­gen vindt even­min plaats. De gang van zaken rond de beurs­gang van ABN Amro is daar een goed voor­beeld van. Hier­bij speelt een aan­tal mythes een belan­grijke rol.

Mythe 1: de cri­sis is in 2008 ontstaan.

De finan­ciele cri­sis begon al veel eerder dan 2008 hoewel de gevol­gen rond 2008 voor het eerst zicht­baar wer­den voor het grote pub­liek. Voor mensen bin­nen de sec­tor ston­den de sig­nalen al veel langer op rood. Toen ik in 1995 hoofd was van de back­of­fice van het Effectenbedrijf voor grote klanten, ontston­den er grote prob­le­men met de ver­w­erk­ing van trans­ac­ties door de dig­i­talis­er­ing van beleg­ging­spro­ducten en betaal­pro­ducten. Met behulp van nieuwe ICT kon er uit­ge­breid aan ‘finan­cial engi­neer­ing’ wor­den gedaan zon­der enige relatie met de reële, fysieke economie. En zo kon­den nieuwe dig­i­tale pro­ducten en dien­sten vanuit de V.S. en het V.K. wereld­wijd aan iedereen wor­den verkocht. We kon­den veel van die nieuwe dig­i­tale pro­ducten niet of nauwelijks in de admin­is­tratie opne­men en het­zelfde gold voor veel van onze klanten. En hoewel we die prob­le­men uit­ge­breid aan de interne en externe toezichthoud­ers rap­por­teer­den, deden die er niets mee. Toen bleek dus al in de prak­tijk dat tra­di­tion­eel banken­toezicht achter­haald was zoals Nick Lee­son terecht opmerkte toen ik hem een aan­tal jaren gele­den inter­viewde (ik woog toen 15 kilo meer dan nu…).

Mythe 2: de cri­sis is voor­bij.

In de beeld­vorm­ing en de fram­ing van een aan­tal politici, min­is­ters en invloedrijke jour­nal­is­ten in de media is ‘de cri­sis voor­bij’. Het zou beter gaan met de economie, de werkeloosheid zou dalen, de finan­ciële cri­sis is voor­bij en tegen­vallers wor­den verk­laard door gebruik te maken van oude meth­o­den en mod­ellen: ‘de vorige cri­sis is voor­bij, het is de vol­gende cri­sis’. Die meth­o­den en mod­ellen zijn die in de huidige tijd echter niet of nauwelijks meer te gebruiken. Zoals Wellink aan het begin van het jaar in een col­lege zei ‘we are in unchar­tered ter­ri­tory’ en daar horen dus nieuwe meth­o­den en mod­ellen bij. De crises zijn niet voor­bij, we zit­ten er nog mid­denin. Waarom? Omdat de echte oorza­ken niet zijn weggenomen en dat geldt ook voor de oorza­ken die ten grond­slag liggen aan de finan­ciële cri­sis en aan een aan­tal prob­le­men in de finan­ciële sector.

Mythe 3: de cul­tuur bin­nen de finan­ciële sec­tor in Ned­er­land is fun­da­menteel veranderd.

Een van de groot­ste prob­le­men is nog steeds het gedrag van een aan­tal mensen in en rond de finan­ciële sec­tor dat struc­tureel het voor­beeld geeft van hoe het niet moet. En hier wreekt zich wat ik vaak ‘de inge­boren lui­heid van veel jour­nal­is­ten in de Ned­er­landse media’ noem. Men citeert vaak klakkeloos de lei­d­ing van de groot­banken, de ver­schil­lende min­is­ters en pseudo-​experts zon­der dat men zelf fun­da­menteel onder­zoek doet naar de feiten. Als we één ding zouden moeten weten is dat je nooit ‘aan de Ker­stkalkoen moet vra­gen wat er met Ker­st­mis gegeten wordt’. Maar we doen (uit gemakzucht?) niet anders bij gebeurtenis­sen in en rond de finan­ciële sec­tor. Zoals ik in ‘Dinosauriër of krokodil’ laat zien is de bedri­jf­s­cul­tuur bij een aan­tal banken in Ned­er­land niet of nauwelijks veran­derd sinds 2001 en waarom zou dat ook zo zijn? De belan­grijk­ste spel­ers zit­ten nog op hun plek waaron­der vooral invloedrijke mensen in de top van het mid­denkader en de poli­tiek heeft sinds 2008 alleen maar aan symp­toombe­stri­jd­ing gedaan met o.a. de bankiers eed. Dat het gedrag van een aan­tal van de betrokke­nen die door de over­heid zelf zijn benoemd, niet is veran­derd, was duidelijk te zien bij de gang van zaken rond de bonussen bij ABN Amro en de derivaten die aan het MKB zijn verkocht. En dat is op zich ook logisch: ver­keerd gedrag wordt niet afges­traft en goed gedrag wordt niet beloond. Zoals ik al vaak heb geschreven sinds 2008: ‘als je niets veran­dert, veran­dert er niets’ en dat is jam­mer genoeg de realiteit op dit moment. Een con­clusie die onlangs ook werd getrokken door de heer de Wit, ex-​voorzitter van de par­lemen­taire enquêtecom­missies, 5 jaar na het ver­schi­j­nen van zijn rap­porten en aan­bevelin­gen.

De vraag is: wat moet er dan wel gebeuren, Tony?

In mijn voor­berei­d­ing op het inter­view in KRO Kruis­punt van 22 novem­ber jl. (zie hier), had ik voor mijzelf 6 maa­trege­len opgeschreven. Hier zijn ze:

1. Er moeten nieuwe, onafhanke­lijke mensen wor­den benoemd in de RvB en de RvA van finan­ciële instellin­gen inclusief bij de toezichthoud­ers. Inclusief mensen die het per­son­eel verte­gen­wo­ordi­gen en klanten bijvoorbeeld.

2. Er moet een fun­da­menteel ander advies­tra­ject voor de over­heid en de poli­tiek komen voor nieuwe wet– en regel­gev­ing rond de finan­ciële sec­tor. De belan­gen­ver­stren­geling tussen een aan­tal bedri­jven, som­mige politici, weten­schap­pers en een aan­tal lob­by­groepen is nu veel te groot.

3. We moeten stop­pen met het benoe­men van min­is­ters en ex-​politici aan het hoofd van bedri­jven in en rond de finan­ciële sec­tor nadat ze min­is­ter of kamer­lid af zijn.

4. Jour­nal­is­ten moeten net als WNL Nacht, KRO Kruis­punt en Pakhuis de Zwi­jger nu doen veel meer mensen uit de sec­tor zelf aan het woord laten en ‘mav­er­icks’ ste­unen i.p.v. alleen de ‘Ker­stkalkoe­nen’ aan het woord laten. Dat draagt bij aan een inhoudelijk debat en aan het voorstellen van maa­trege­len die echt werken.

5. Het finan­cieel en banken­toezicht moet op de schop door b.v. veel meer gebruik te maken van nieuwe tech­nolo­gie, automa­tis­er­ing en slimme sys­te­men (‘e-​compliance’) en door het inhuren van ‘boeven’ om ‘boeven te vangen’.

6. We moeten andere meth­o­den en mod­ellen gaan ontwikke­len om de huidige werke­lijkheid te mod­uleren en om oplossin­gen te vin­den. Het toepassen van oude meth­o­den en mod­ellen zorgt voor ver­keerde con­clusies en voor het beri­j­den van per­soon­lijke stok­paard­jes in plaats van te kijken naar of maa­trege­len effec­tief zijn of niet.

Dank u wel voor de aandacht.

Volg me op Twit­ter hier of @dagboekbankier en op Linkedin hier. Je kunt me altijd e-​mailen naar info@​tonydebree.​com en bellen op 06 – 34387806.